ഉത്തരപദത്തിന്റെ അർത്ഥത്തിനാണ് പ്രാധാന്യം ഉദാ :പുഷ്പബാണം,ഇവിടെ ഉത്തരപദമായ ബാണം എന്ന പദത്തിനാണ് പ്രാധാന്യം.പുഷ്പം കൊണ്ടുള്ള ബാണം എന്നതാണ് വാക്കിനർത്ഥം ഉദാ : ആനക്കൊമ്പ്,ദിനംപ്രതി കൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*പൂമണം - പൂവിന്റെ മണം
*നദിക്കര - നടിയുടെ കര
*ആനവാൽ - ആനയുടെ വാൽ
*മീൻ പിടിച്ചു - മീനിനെ പിടിച്ചു
*കൈമുട്ട് - കൈയിലെ മുട്ട്
*ദേശസ്നേഹം - ദേശത്തോട് ഉള്ള സ്നേഹം
*കഥാസന്ദർഭം - കഥയിലെ സന്ദർഭം
*ശിക്ഷാവിധി - ശിക്ഷയുടെ വിധി
*മാങ്ങാക്കാറി - മാങ്ങയാൽ കറി
*മുഖഭാവം - മുഖത്തിലെ ഭാവം
*നീലകണ്ഠൻ - നീലയായ കണ്ഠമുള്ളവനാരോ അവൻ (ശിവൻ)
*ചന്ദ്ര മൗലി - ചന്ദ്രൻ മൗലിയിൽ ഉള്ളവനാരോ അവൻ (ശിവൻ)
*ഗജാനനൻ - ഗജത്തിന്റെ ആനനമുള്ളവൻ (ഗണപതി)
*പീതാംബരൻ - പീതമായ അംബരത്തോടു കൂടിയവൻ (ശ്രീകൃഷ്ണൻ)
*പങ്കജാക്ഷൻ - പങ്കജത്തെപ്പോലെ മനോഹരമായ അക്ഷിയോടുകൂടിയവൻ (ശ്രീകൃഷ്ണൻ)
*ചക്രപാണി - ചക്രം പാണിയിൽ ഉള്ള ആൾ (വിഷ്‌ണു)
*മൂഷികവാഹനൻ - മൂഷികൻ വാഹനമായിട്ടുള്ളവൻ ആരോ അവൻ (ഗണപതി)
*മയൂരവാഹനൻ - മയൂരം വാഹനമായിട്ടുള്ളവൻ ആരോ അവൻ (സുബ്രഹ്മണ്യൻ)
*നാഗകേതു - നാഗം ചിത്രമായുള്ള കൊടിയോടുകൂടിയവൻ (ദുര്യോധനൻ)
ദ്വന്ദ്വസമാസം
ഉഭയപദങ്ങളുടെ (പൂർവ്വോത്തര) അർത്ഥങ്ങൾക്ക് തുല്യ പ്രാധാന്യം ഉദാ:കൈകാലുകൾ - കൈയും കാലുംരാപകൽ, ഗംഗായമുനേ, കായ്ക്കകനികൾ
*വിഗ്രഹിക്കുമ്പോൾ പൂർവ്വോത്തര പദങ്ങളോടൊപ്പം 'ഉം’ അല്ലെങ്കിൽ 'ഓ' ചേർന്നുവരുന്നു. കൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*ചരാചരങ്ങൾ - ചരവും അചരവും
*മാതാപിതാക്കൾ - മാതാവും പിതാവും
*നാലഞ്ച് - നാലോ അഞ്ചോ
*ജ്യേഷ്ഠാനുജന്മാർ - ജ്യേഷ്ഠനും അനുജനും
*സുഖദുഃഖം - സുഖവും ദുഃഖവും
*അഞ്ചാറ് - അഞ്ചോ ആറോ
*കോപവ്യസനങ്ങൾ - കോപവും വ്യസനവും
*ഭക്തിവിശ്വാസങ്ങൾ - ഭക്തിയും വിശ്വാസവും
*വാദ്യമേളങ്ങൾ - വാദ്യവും മേളവും
*താളലയങ്ങൾ - താളവും ലയവും
*കാലദേശങ്ങൾ - കാലവും ദേശവും
*ദിനരാത്രങ്ങൾ - ദിനവും രാത്രിയും
*സൂര്യചന്ദ്രന്മാർ - സൂര്യനും ചന്ദ്രനും
*അസ്ഥിമജ്ജകൾ - അസ്ഥിയും മജ്ജയും
*ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ - ആചാരവും അനുഷ്ഠാനവും
*കൗതുകാദരങ്ങൾ - കൗതുകവും ആദരവുംപൂർവ്വപദത്തിനോടു ചേർന്നിരിക്കുന്ന വിഭക്തി പ്രത്യയങ്ങളനുസരിച്ച് തൽപുരുഷ സമാസത്തെ തരംതിരിക്കാം
1.നിർദ്ദേശിക തൽപുരുഷൻ
ഇതിന് പ്രത്യയമില്ലാത്തതിനാൽ വിഗ്രഹിക്കുമ്പോൾ പൂർവ്വപദത്തിനോട് 'എന്ന’ അവ്യയം ചേർന്നിരിക്കുന്നു. ഉദാ:കേരളദേശം - കേരളമെന്നദേശംകാളിദാസകവി - കാളിദാസനെന്ന കവി
2.പ്രതിഗ്രാഹികാതൽപുരുഷൻ
പൂർവ്വപദത്തിന് 'എ' എന്ന പ്രത്യയം ചേർന്നുവരുന്നത് പ്രതിഗ്രാഹികാതൽപുരുഷൻ.ഉദാ:പാക്കുവെട്ടി - പാക്കിനെ വെട്ടുന്നത്
3.സംയോജികാതൽപുരുഷൻ
വിഗ്രഹിക്കുമ്പോൾ 'ഓട്’ എന്ന പ്രത്യയം പൂർവ്വപദത്തിൽ കാണുന്നത് സംയോജികാ തൽപുരുഷൻഉദാ: മദ്യാസക്തി - മദ്യത്തോട് ആസക്തി
4.ഉദ്ദേശികാ തൽപുരുഷൻ
ക്ക്, ന് എന്നീ പ്രത്യയങ്ങൾ ചേർത്ത് വിഗ്രഹിക്കുന്നു. ഉദാ:പിതൃതർപ്പണം - പിതൃക്കൾക്ക് തർപ്പണം
5.പ്രയോജികാ തൽപുരുഷൻ
ആൽ,കൊണ്ട് എന്നീ പ്രത്യയങ്ങൾ ചേർത്തു വിഗ്രഹിക്കുന്നു.ഉദാ: പൂപ്പന്തൽ - പൂവാൽ പന്തൽ
6.സംബന്ധികാ തൽപുരുഷൻ
ഉടെ,ന്റെ എന്നീ പ്രത്യയങ്ങൾ ചേർത്ത് വിഗ്രഹിക്കുന്നു.ഉദാ:തടിക്കഷണം - തടിയുടെ കഷ്ണംരാമബാണം - രാമന്റെ ബാണം
7.ആധാരികാ തൽപുരുഷൻ
ഇൽ, കൽ എന്നീ പ്രത്യയങ്ങൾ ചേർത്ത് വിഗ്രഹിക്കുന്നു. ഉദാ:മലകയറ്റം - മലയിൽ കയറ്റംതത്പുരുഷസമാസത്തെ ആറായി തിരിക്കുന്നു.
1.കർമ്മധാരയൻ
ഉത്തരപദത്തിന് പ്രാധാന്യമായിട്ടുള്ളതാണ് തത്പുരഷൻ, വിഗ്രഹിക്കുമ്പോൾ 'ആയ' എന്ന ഇടനില വരുന്നതാണ് കർമ്മധാരയൻ. പൂർവ്വോത്തര പദങ്ങളിൽ പൂർവ്വ പദം ഒരു നിറം വന്നാലും കർമ്മധാരയ സമാസമായിരിക്കും.ഉദാ: നീലാകാശം, നീല ആയ ആകാശം,മഞ്ഞപ്പട്ട്, സൗമ്യശീലം, വീരവനിതകൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*ലളിതഗാനം - ലളിതമായഗാനം
*വിശുദ്ധകർമ്മം - വിശുദ്ധമായ കർമ്മം
*മഹർഷി - മഹാനായ ഋഷി
*പീതാംബരം - പീതമായ അംബരം
*ദിവ്യശക്തി - ദിവ്യമായ ശക്തി
*മുഖ്യഘടകം - മുഖ്യമായ ഘടകം
*മൃദുലസ്വഭാവം - മൃദുലമായ സ്വഭാവം
*വികൃതരൂപം - വികൃതമായ രൂപം
*മധുരസ്വപ്നം - മധുരമായ സ്വപ്നം
*ധീരപ്രവൃത്തി - ധീരമായ പ്രവൃത്തി
*പുണ്യനദി - പുണ്യമായ നദി
*മോഹനഗാനം - മോഹനമായ ഗാനം
*ഉത്തമവാക്യം - ഉത്തമമായ വാക്യം
*തീഷ്ണ ഭാവങ്ങൾ തീഷ്ണമായ ഭാവങ്ങൾ
*വിശിഷ്ടവസ്തു - വിശിഷ്ടമായ വസ്തു
*മഞ്ഞക്കിളി - മഞ്ഞയായകളി
*ചലച്ചിത്രം ചലിക്കുന്നതായ ചിത്രം
*മഞ്ഞപ്പട്ട് - മഞ്ഞയായ പട്ട്
*കരിങ്കല്ല് - കറുത്ത കല്ല്
*വെണ്ണിലാവ് - വെളുത്ത നിലാവ്
*ചെഞ്ചുണ്ട് - ചെമന്നചുണ്ട്
ദ്വിഗുസമാസം
സംഖ്യാവിശേഷണം ചെയ്തു കാണപ്പെടുന്ന ഉത്തരപദാർത്ഥപ്രധാനം.പൂർവ്വപദം ഒരു സംഖ്യയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നതായിരിക്കും ഉദാ:ദ്വിനാവൻ,മുപ്പര്,ആയിരമാണ്ട്,പഞ്ചലോഹം,ചതുർവേദം,മുക്കണ്ണൻ,ഷോഡശ സംസ്കാരങ്ങൾ കൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*ഏകദിനം - ഒരു ദിനം
*ദ്വിഭാഷ - രണ്ട് ഭാഷ
*ഇരുവശം - രണ്ട് വശം
*മുക്കണ്ണ് - മൂന്ന് കണ്ണ്
*ത്രിദോഷങ്ങൾ - മൂന്ന് ദോഷങ്ങൾ
*ത്രിവർണ്ണം - മൂന്ന് വർണ്ണം
*ത്രിമൂർത്തി - മൂന്ന് മൂർത്തി
*ത്രികാലം - മൂന്ന് കാലം
*നാന്മുഖം - നാല് മുഖം
*പഞ്ചശരം - അഞ്ച് ശരം
*ഷട്പദം - ആറ് കാല്
*സ്പതവർണങ്ങൾ - ഏഴുവർണങ്ങൾ
*സ്പതസ്വരം - ഏഴുസ്വരം
*അഷ്ടദിക്ക് - എട്ട് ദിക്ക്
*നവരസം - ഒൻപത് രസം
*ദശപുഷ്പം - പത്ത് പുഷ്പം
*ദശാവതാരം - പത്ത് അവതാരം
ഇത്രരേതര ദ്വിഗുസമാസം
പൂർവ്വപദം സംഖ്യാവിശേഷണമായിട്ടുള്ളതും ബഹുവചനരൂപത്തിലുള്ളതുമായ ഉത്തര പദാർത്ഥ പ്രധാനമായ സമാസം.ഉദാ:നാന്മറകൾ, സപ്തർഷികൾ, നവരത്നങ്ങൾ
ഉപമിത തത്പുരുഷൻ(ഉചമിത സമാസം)
ഉപമാനവും ഉപമേയവും ചേർന്നുവരുന്നത്. അല്ലെങ്കിൽ പൂർവ്വോത്തരപദങ്ങൾ സാദൃശ്യം സൂചിപ്പിക്കുന്നവിധം സമാസിക്കുന്നത്. (പോലെ എന്ന ഇടനില) ഉദാ: പൂമേനി - പൂവ് പോലുള്ള മേനി പൂവുടൽ, തേന്മൊഴി, ശിലാഹ്യദയം, പദ്ലോചനം കൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*പാദപങ്കജം - പങ്കജം പോലെയുള്ള പാദം
*പൂമേനി - പൂവ് പോലെയുള്ള മേനി
*കുടപ്പന - കുടപോലുള്ള പന
*തേൻമൊഴി - തേൻ പോലുള്ള മൊഴി
രൂപക തത്പുരുഷൻ(രൂപക സമാസം)
പൂർവ്വ ഉത്തരപദങ്ങൾ അഭേദാർത്ഥത്തിൽ സമാസിക്കുന്നത്.ആകുന്നു എന്ന പദമാണ് രൂപക തത്പുരുഷനുള്ള ഇടനില ഉദാ: മിഴിപ്പൂക്കൾ - മിഴികൾ ആകുന്ന പൂക്കൾ കാലാഹി, മുഖസരോജം, പാദപരമം (പൂർവ്വപദം വർണ്യവും, ഉത്തരപദം അവർണ്യവുമായിരിക്കും)കൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*മനോദർപ്പണം - മനസ്സാകുന്ന ദർപ്പണം
*കൈത്തളിർ - കൈയാകുന്ന തളിർ
*വിദ്യാധനം - വിദ്യയാകുന്ന ധനം
*വിരൽമൊട്ട് - വിരലാകുന്ന മൊട്ട്
മധ്യമപാദ ലോപി
വിഗ്രഹിക്കുമ്പോൾ അർത്ഥംകൊണ്ട് ലഭിക്കുന്ന മധ്യമപദം ലോപിക്കുന്ന സമാസം. ഉദാ: മുണ്ടുപെട്ടി - മുണ്ട് വയ്ക്കാനുള്ള പെട്ടി ആവിക്കപ്പൽ, ആവിവണ്ടി, തണൽമരംകൂടുതൽ ഉദാഹരണങ്ങൾ
*തീപ്പെട്ടി - തീ കത്തിക്കാനുള്ള പെട്ടി
*എലിവിഷം - എലിയെ കൊല്ലുന്നതിനുള്ള വിഷം
*മണ്ണെണ്ണ - മണ്ണിൽ നിന്നും ലഭിക്കുന്ന എണ്ണ
നിത്യസമാസം.
ഘടകപദങ്ങളായി വിഗ്രഹിക്കുവാൻ സാധിക്കാത്തത് നിത്യസമാസം. ഉദാ: വൻതേൻ, അങ്ങനെ, വഴിപോലെ
ഭേദകം (വിശേഷണം )
മറ്റു പദങ്ങളുടെ അർത്ഥത്തെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നതാണ് ഭേദകം/വിശേഷണം. അല്ലെങ്കിൽ ഒരു ശബ്ദത്തിന്റെ അർത്ഥത്തെ ഭേദിപ്പിക്കുന്നതാണ് ഭേദകം, ഏതു പദത്തെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നവോ അത് വിശേഷ്യം. 'നന്നായി പാടി' എന്നതിൽ 'നന്നായി' വിശേഷണവും 'പാടി' എന്നത് വിശേഷ്യവുമാണ്. ഭേദകം മൂന്നു വിധം നാമവിശേഷണം, ക്രിയാവിശേഷണം, വിശേഷണ/ഭേദക വിശേഷണം
1.നാമവിശേഷണം
നാമത്തെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് നാമവിശേഷണം ഉദാ: സമർത്ഥനായ ബാലൻ, കറുത്ത കുതിര, വേഗത്തിലോടുന്നു. വെളുത്ത പശു
2.ക്രിയാ വിശേഷണം
ക്രിയയെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ക്രിയാവിശേഷണം, ഉദാ: കുട്ടി ഉറക്കെ കരയുന്നു. പതുക്കെ പറഞ്ഞു. അവൻ നന്നായി പാടി
വിശേഷണ/ഭേദക വിശേഷണം
ഭേദകത്തെ അല്ലെങ്കിൽ വിശേഷണത്തെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ഭേദക വിശേഷണം ഉദാ: വളരെ നല്ല പാട്ട്, തീരെ മെലിഞ്ഞ കുട്ടി,നല്ല വീതിയുള്ള ആറ്, ഏറ്റവും മിടുക്കനായ ബാലൻ
വിശേഷണങ്ങൾ ഏഴു വിധം
1.ശുദ്ധം :- നാമത്തോടു ചേർന്നു നിൽക്കുന്ന ഭേദകം ശുദ്ധഭേദകം. പ്രത്യയം ചേരാത്ത ഭേദകമാണിത്. നാൽ,ചെം, നറു, വെൺ, തു, കാർ, തിരു, ചെറു എന്നീ പ്രത്യയങ്ങൾ ഇവയിൽപ്പെടുന്നു. ഉദാ: നറുപുഞ്ചിരി, തൂവെള്ള, ചെറുപയർ, നറുമണം, ചെംമാനം, തിരുമുഖം,കാർകൊണ്ടൽ, തൂമണം, വെൺമേഘം
2.സാംഖ്യം:- ഒരു സംഖ്യ വിശേഷണമായി വരുന്ന ഭേദക രൂപമാണ് സാംഖ്യം. ഉദാ: നൂറുപശു,പത്തുമാങ്ങ, ആയിരം പുണ്യം, രണ്ടു കുട്ടികൾ
3.പാരിമാണികം:-പരിമാണം/അളവിനെ സൂചിപ്പിക്കുന്ന ഭേദകം ഉദാ: നാഴി അരി, 2 കിലോ പയർ, 1 ലിറ്റർ എണ്ണ, 2മീറ്റർ തുണി
4.വിഭാവകം:- ഒരു വസ്തുവിന്റെ സ്വഭാവത്തെ/പ്രത്യേകതയെ കാണിക്കുന്ന ഭേദകം. ഉദാ:- സുന്ദരമായ പൂവ്, പച്ചപ്പട്ട്, നീലാകാശം, പ്രസിദ്ധനായ കവി, മനോഹരരൂപം
5.നാമാംഗജം:-നാമത്തെ ആശ്രയിച്ചു നിൽക്കുന്ന ഭേദകം. ഉദാ: കറുത്ത പക്ഷി , വെളുത്ത വസ്ത്രം , പൊട്ടിയ കലം, തിളങ്ങുന്ന മാല
6.ക്രിയാംഗജം:-ക്രിയയെ ആശ്രയിച്ചു നിൽക്കുന്ന വിശേഷണം. ഉദാ: ഓടി നടന്നു,വേഗം പോയി,ഉറക്കെ ചിരിച്ചു,പതുക്കെ പറഞ്ഞു, വിളമ്പി തിന്നു
7.സാർവനാമികം:-സർവ്വനാമരൂപത്തിൽ വരുന്ന വിശേഷണം സാർവനാമികം ഉദാ: അക്കാലം, ഇവിടം, നിന്റെ വീട്, ഇവ്വണ്ണം
പ്രയോഗം
ഒരു വാക്യത്തിൽ കർത്താവിനാണോ കർമ്മത്തിനാണോ പ്രാധാന്യം എന്നു കാണിക്കുന്നതാണ് പ്രയോഗം പ്രയോഗം മൂന്നു വിധം
*കർത്തര പ്രയോഗം/കർത്തൃകാരകം
*കർമ്മണി പ്രയോഗം/കർമ്മകാരകം
*നിഗീർണ്ണ കർത്തൃപ്രയോഗം/ഭാവെ പ്രയോഗം
1.കർത്തരി പ്രയോഗം
കർത്താവ്, കർമ്മം, ക്രിയ ഇതാണല്ലോ വാക്യഘടന. ഇതിൽ കർത്താവിന് പ്രാധാന്യമുള്ള ക്രിയയാണ് കർത്തരി പ്രയോഗം. കർത്താവ് നിർദ്ദേശിക വിഭക്തിയിലും കർമ്മം പ്രതിഗ്രാഹിക വിഭക്തിയിലുമായിരിക്കും. ഉദാ: അധ്യാപകൻ കുട്ടിയെ ശിക്ഷിച്ചു. ഭീമൻ ബകനെ കൊന്നു അവർ ജോലി ചെയ്യും, അവൻ പഠിക്കുന്നു
2.കർമ്മണി പ്രയോഗം
കർമ്മത്തിന് പ്രാധാന്യമുള്ള ക്രിയ കർമ്മണി പ്രയോഗത്തിൽ കർത്താവിനോട് 'ആൽ' (പ്രയോജിക) വിഭക്തി പ്രത്യയം ചേരും. 'പെട്' എന്ന ധാതുവുമുണ്ട്. ഉദാ: അവനാൽ പഠിക്കപ്പെട്ടു. അവരാൽ ജോലി ചെയ്യപ്പെടും ധാന്യം അവരാൽ കൊയ്യപ്പെട്ടു ബകൻ ഭീമനാൽ കൊല്ലപ്പെട്ടു
3.നിഗീരണ്ണ കാർത്തൃപ്രയോഗം അല്ലെങ്കിൽ ഭാവെ പ്രയോഗം
കർത്താവിനോ കർമ്മത്തിനോ പ്രാധാന്യമില്ലാത്ത പ്രയോഗം.കർത്താവിനെ നിഗീരണം (ഉള്ളടക്കം) ചെയ്തിരിക്കുന്നു. ഇവിടെ ക്രിയ നടക്കുന്നില്ല. ഉദാ:എനിക്കു വിശക്കുന്നു. അവന് ഉറങ്ങണം.